Politechnika Krakowska jako lider, Norweski Uniwersytet Naukowo-Techniczny oraz instytut SINTEF Industry realizują wspólnie projekt pn. „Innowacyjny proces adsorpcji w złożu ruchomym do wychwytywania CO2 w elektrowniach węglowych pracujących przy zmiennym obciążeniu”. Procesy usuwania dwutlenku węgla z gazów spalinowych wymagają sporych nakładów energetycznych. Istotną zaletą opracowywanej właśnie technologii jest zmniejszone zużycie energii. Międzynarodowe przedsięwzięcie uzyskało finansowe wsparcie w ramach konkursu POLNOR 2019 realizowanego przy udziale funduszy norweskich. 
 
prof. Sławomir GrądzielKierownikiem projektu jest dr hab. inż. Sławomir Grądziel, prof. PK z Katedry Energetyki Wydziału Inżynierii Środowiska i Energetyki PK, prodziekan WIŚiE. Kierownikami poszczególnych zadań zostali prof. dr hab. inż. Wiesław Zima i dr hab. inż. Artur Cebula, prof. PK (Katedra Energetyki). 
 
Dwutlenek węgla to gaz, który w dużej mierze odpowiada za występowanie efektu cieplarnianego. Emitowany jest do atmosfery w procesach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła opartych o spalanie paliw. Głównym źródłem jego emisji jest spalanie węgla kamiennego. Obecnie używane instalacje wychwytu dwutlenku węgla, bazujące na mechanizmie absorpcji tego gazu ze spalin, są bardzo energochłonne, co przekłada się na obniżenie sprawności cieplnej elektrowni o ok. 8-10 proc. Ponadto instalacje CCS w elektrowniach parowo-gazowych charakteryzują się stosunkowo dużymi kosztami inwestycyjnymi. Ograniczają też znacznie elastyczność bloku energetycznego, gdyż proces absorpcji jest nieciągły, co utrudnia jego kontrolę w stanach nieustalonych. Do tego instalacje CCS nie współpracują powszechnie z blokami węglowymi polskich elektrowni. 
 
Technologia proponowana przez polsko-norweskie konsorcjum jest w teorii wyraźnie mniej energochłonna. – Do wychwytywania dwutlenku węgla wykorzystuje się sorbent, który przypomina małe granulki. Cyrkuluje on w obiegu zamkniętym, gdzie w specjalnych sekcjach instalacji wiąże adsorpcyjnie cząsteczki CO2, a następnie jest podgrzewany do odpowiedniej temperatury, pozwalając na uwolnienie związanego dwutlenku węgla w sposób kontrolowany – gaz może zostać wtedy np. sprężony i przetransportowany do miejsca składowania. Następnie sorbent jest schładzany i zawracany na początek procesu – tłumaczy kierownik projektu, prof. Sławomir Grądziel. – Ponieważ proces adsorpcji jest ciągły, przyszła instalacja wykorzystująca tę technologię będzie znacznie lepiej współdziałać z blokiem węglowym, nie ograniczając zbytnio jego elastyczności oraz – co najważniejsze – nie obniżać drastycznie jego sprawności. Do tego same instalacje będą znacznie bardziej kompaktowe, dzięki czemu łatwiejsze do wybudowania – podkreśla uczony z Politechniki Krakowskiej. Podstawy metody zostały opracowane przez SINTEF Industry, norweski instytut badawczy specjalizujący się w inżynierii materiałowej, biotechnologii, technologii naftowej, chemii stosowanej i biologii stosowanej. 
 
Prace badawcze służą wykazaniu przydatności naszej metody podczas szybkich zmian obciążenia bloku energetycznego elektrowni, ze szczególnym uwzględnieniem szybkiego wzrostu mocy – mówi prof. Sławomir Grądziel. – Projekt został podzielony na kilka pakietów roboczych (WP – ang. work packages). W ramach pierwszego opracujemy modele matematyczne, pozwalające na symulacje pracy wybranych kotłów w warunkach nieustalonych. Ponadto opracowany zostanie program do analizy i symulacji procesu adsorpcji CO2 w złożu ruchomym. Program dostosowany będzie do stanowiska laboratoryjnego, które wybudujemy i przetestujemy w dalszych etapach realizacji projektu. Pierwszy pakiet to również oszacowanie zużycia energii w proponowanej metodzie, a także jej dynamiki, która powinna być dostosowana do dynamiki pracy polskich bloków energetycznych współpracujących z odnawialnymi źródłami energii.
 
W ramach drugiego etapu prac powstanie stanowisko badawcze w postaci przenośnej platformy, służące do wychwytywania dwutlenku węgla z gazów spalinowych. W ramach trzeciego pakietu WP3 zaplanowano zainstalowanie stanowiska laboratoryjnego w Elektrowni Skawina SA. Jak tłumaczy dr hab. inż. Sławomir Grądziel, prof. PK, pomiary prowadzone będą podczas pracy w warunkach ustalonych i nieustalonych (np. podczas przyrostu mocy). Celem testów jest potwierdzenie, że proponowana metoda wychwytywania CO2 charakteryzuje się dynamiką odpowiadającą dynamice zmian obciążenia kotła. Energochłonność oraz współczynnik wychwytywania zostaną obliczone na podstawie pomiarów. – Zaproponowany w ramach WP1 model adsorpcji dwutlenku węgla w złożu ruchomym zostanie – na podstawie wyników pomiarów – zwalidowany i dopracowany. W oparciu o uzyskane wyniki, podjęte będą prace pozwalające przeskalować model badawczy do warunków przemysłowych – dodaje prof. Grądziel. 
 
W ramach ostatniego etapu badań naukowcy opracują zintegrowany model matematyczny kotła na parametry nadkrytyczne z proponowanym, przetestowanym procesem wychwytywania CO2. Kluczowym aspektem projektu jest również zaprojektowanie specjalnych wymienników ciepła służących do podgrzania i schłodzenia sorbentu, co w przyszłości pozwoli na wybudowanie takiej instalacji w skali przemysłowej. Całkowity koszt polsko-norweskiego przedsięwzięcia oszacowano na 8 930 394,80 złotych. 
 
Konkurs POLNOR CCS 2019, którego beneficjentem jest konsorcjum z udziałem Politechniki Krakowskiej, został zrealizowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (Program „Badania stosowane”) w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021. Na wsparcie zwycięskich projektów przeznaczono łącznie kwotę w wysokości 11 764 706 euro. 
 
(bk)
 
Na zdjęciu, dr hab. inż. Sławomir Grądziel, prof. PK / fot. suw.biblos.pk.edu.pl